به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه معاصر، استحباب زیاره امام رضا علیه السلام در ماه رجب در فرمایش حضرت علامه آیت الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی به شرح ذیل است: أعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم و صلّى الله على سیّدن...
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه معاصر، استحباب زیاره امام رضا علیه السلام در ماه رجب در فرمایش حضرت علامه آیت الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی به شرح ذیل است:
أعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
و صلّى الله على سیّدنا محمّد وآله الطیّبین الطاهرین
و لعنه الله على أعدائهم أجمعین من الآن إلى قیام یوم الدین
و لا حول ولا قوّه إلّا بالله العلیّ العظیم
رابطۀ میان زیارت آنحضرت و زیارت خانۀ خدا در ماه رجب المرجّب
در «کافی» ج ۴، فروع، کتاب الحجّ و المزار، در باب فضل زیارت أبی‌الحسن الرّضا علیه السّلام، ص ۵۸۴ روایت کرده است که:
أبوعَلیٍّ الاشْعَریُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلیٍّ الْکوفیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَیْفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أسْلَمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمانَ قالَ:
سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ رَجُلٍ حَجَّ حِجَّهَ الإسْلَامِ، فَدَخَلَ مُتَمَتِّعًا بِالْعُمْرَهِ إلَی الْحَجِّ، فَأَعَانَهُ اللَهُ عَلَی عُمْرَتِهِ وَ حَجِّهِ، ثُمَّ أَتَی الْمَدِینَهَ فَسَلَّمَ عَلَی النَّبِیِّ صَلَّی اللَهُ عَلَیْهِ وَ ءَالِهِ ثُمَّ أَتَاکَ عَارِفًا بِحَقِّکَ؛ یَعْلَمُ أَنَّکَ حُجَّهُ اللَهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ بَابُهُ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ، فَسَلَّمَ عَلَیْکَ، ثُمَّ أَتَی أَبَا عَبْدِاللَهِ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَهِ عَلَیْهِ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ، ثُمَّ أَتَی بَغْدَادَ وَ سَلَّمَ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلَامُ، ثُمَّ انْصَرَفَ إلَی بِلَادِهِ، فَلَمَّا کَانَ فِی وَقْتِ الْحَجِّ رَزَقَهُ اللَهُ الْحَجَّ؛ فَأَیُّهُمَا أَفْضَلُ: هَذَا الَّذِی قَدْ حَجَّ حِجَّهَ الإسْلَامِ یَرْجِعُ أَیْضًا فَیَحُجُّ، أَوْ یَخْرُجُ إلَی خُرَاسَانَ إلَی أَبِیکَ عَلِیِّ ابْنِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلَامُ فَیُسَلِّمُ عَلَیْهِ؟!
قَالَ: ] لَا [ بَلْ یَأْتِی خُرَاسَانَ فَیُسَلِّمُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَفْضَلُ؛ وَلْیَکُنْ ذَلِکَ فِی رَجَبٍ؛ وَ لَا یَنْبَغِی أَنْ تَفْعَلُوا ] فِی [ هَذَا الْیَوْمِ؛ فَإنَّ عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمْ مِنَ السُّلْطَانِ شُنْعَهً.
«روایت میکند أبوعلی اشعری از حَسن بن علی کوفیّ از حسین بن سَیف از محمّد بن أسلم از محمّد بن سلیمان که گفت:
من از حضرت أبوجعفر امام محمّد تقیّ علیه‌السّلام پرسیدم راجع به مردی که حِجّه الإسلام خود را انجام داده بود متمتّعاً با عمره، یعنی حجّ تمتّع بجای آورده بود، و خداوند وی را کمک نموده بود تا اینکه آنها را صحیحاً بجای آورد؛ و پس از آن به مدینه آمده بود و زیارت رسول اکرم صلّی‌الله علیه و آله وسلّم را بجای آورده بود، و سپس با معرفت به حقّ تو و به اینکه تو حجّت خداوند در روی زمین هستی و درِ خدا می‌باشی که باید از آن در وارد شد، به‌سوی تو آمده بود و تو را زیارت نموده و بر تو سلام داده بود. و پس از آن به‌سوی حضرت أبا عبدالله الحسین صلوات‌الله علیه آمده و بر آنحضرت سلام داده، و سپس به بغداد رفته و بر حضرت أبوالحسن موسی علیه‌السّلام سلام داده و زیارت نموده، و پس از آن به سوی شهر خود مراجعت نموده است. اینک که موسم حجّ فرا رسیده است، او متمکّن از حجّ میباشد، بفرمائید: برای او با این کیفیّتی که ذکر شد که حِجّه الاسلام خود را انجام داده است، آیا باز حجّ بیت‌الله الحرام برای او أفضل است، یا اینکه به سوی خراسان برود و بر پدرت علیّ بن موسی علیهماالسّلام سلام کند؟!
حضرت فرمود: نه! بلکه به خراسان رود و بر حضرت أبوالحسن علیه‌السّلام سلام کند البتّه آن افضل است؛ ولیکن باید زیارت و سلامش در ماه رجب باشد. و سزاوار نیست که زیارت آن حضرت را در امروز بجای آورید؛ زیرا سلطان وقت این عمل را برای ما و برای شما قبیح و ناپسند می‌شمرد.»
این روایت مبارکه را با سند صحیح دیگری شیخ الطّائفه المقدّم متوفّی در سنۀ ۳۶۷ أبوالقاسم جعفر بن محمّد بن قولَوَیْه در کتاب نفیس و معتبر « کامل‌الزّیارات » باب ۱۰۱: ثواب زیارهِ أبی الحَسن علیّ بنِ موسَی الرّضا علیه السّلام بِطوس، ص ۳۰۵ از پدرش و از محمّد بن حسن و علیّ بن حسین جمیعاً از سعد بن عبدالله بن أبی خلف از حسن بن علیّ بن عبدالله بن مغیره از حسین بن سیف بن عمیره از محمّد بن أسلم جبلیّ از محمّد بن سلیمان روایت میکند که: از حضرت أباجعفر علیه‌السّلام پرسیدم… آنگاه روایت را به عین عباراتی که ما از «کافی» آوردیم روایت میکند. مگر اینکه علاّمه شیخ عبدالحسین أمینی (ره) در تعلیقۀ خود در ذیل کتاب میفرماید:
عبارت ثُمَّ أتاکَ به همین گونه در نسخه‌های کتاب آمده است، و مشهدی در «مزار کبیر» با اسناد خودش نیز به همین طریقی که در کتاب آمده است روایت کرده است؛ و شیخ صدوق هم با همین سند روایت نموده است ولیکن بجای قوله: ثُمَّ أَتَاکَ ـ إلَی قَوْلِهِ: ثُمَّ أَتَی آورده است: ثُمَّ أَتَی أَبَاکَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَارِفًا بِحَقِّهِ یَعْلَمُ أَنَّهُ حُجَّهُ اللَهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ بَابُهُ الَّذِی یُؤْتَی مِنْهُ، فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ثُمَّ أَتَی ـ إلخ؛ و آن روایت صدوق أقرب به صواب است.
در تفسیر ذیل این حدیث مبارک، دو وجه به نظر میرسد:
اوّل آنکه: مراد از هَذَا الْیَوْمِ زمان خلافت خلیفۀ جائر زمان بوده باشد؛ و بنابراین، مفاد حدیث چنین میشود: باید زیارت در ماه رجب بوده باشد، و سزاوار نیست در این زمان و در این دوره که بر ما و شما از سلطان وقت خوف تشنیع هست بجای آورید، بلکه صبر کنید تا این دوره سپری شود و در آن وقت در ماه رجب مشرّف شوید و زیارت کنید.
و اشکالی که به این احتمال وارد میشود آنستکه: شاید تا چندین سال بعد از این، این خلافت جائره سپری نشود و این دوره به پایان نرسد؛ پس چرا حضرت جواد الائمّه آن مرد را از حجّ در موسم خود منع فرموده با آنکه بنا به فرض، تمکّن از زیارت حضرت علیّ بن موسی الرّضا را ندارد؟!
دوّم آنکه: مراد از هَذَا الْیَوْمِ، یوم حجّ و موسم حجّ باشد؛ و بنابراین حضرت میفرمایند: این شخص که موسم حجّ رسیده و امر دائر است بر اینکه یا حجّ کند یا زیارت پدرم را، و زیارت مقدّم است، در ایّام حجّ و موسم حجّ به خراسان نرود و زیارت نکند زیرا خلیفه میگوید: اینان حجّ خود را زیارت قبر حضرت امام رضا قرار داده‌اند. و در موسم حجّ که مشهود است تمام زائرین بیت‌الله الحرام از أوطان خود خارج و به سوی مکّه میروند، معلوم است که اگر کسی به سمت خراسان و برای زیارت سفر کند این سفرِ چشمگیر مشخّص خواهد شد و خلیفه میگوید: اینان از عمل حجّ با چنین و چنان أهمّیّت إعراض نموده و محلّی دیگر که قبر امامشان است، بدانسوی قصد می‌کنند و حجّمی‌کنند. پس در موسم حجّ به زیارت نروید و صبر کنید در زمانی که از نقطۀنظر تدریج زمان در مقابل موسم حجّ قرار دارد و آن، ماه رجب است که در ضمن دارای شرف و فضیلت و شهرالله الاصَبّ است زیارت کنید تا این احتمال تشنیع از شما برداشته شود. در اینصورت، زیارت کرده‌اید و سلطان را نیز نسبت به خود در شکّ و شبهه نینداخته‌اید!
و این وجه از احتمال بسیار خوب است و اشکالی ندارد. مضافاً به آنکه در زیارت حضرت امام رضا در موسم حجّ به بیان مقدّم خوف تشنیع هست نه مطلق زیارت گرچه در ماه رجب باشد؛ چون زیارت ائمّه علیهم السّلام بطور مطلق در آن زمانها رائج و دارج بوده، و شیعیان به زیارت قبور ائمّۀ خود معروف بوده‌اند.
باری، علی أیِّ الاحتمالَین عبارت روایت، لفظ رجب است بالجیم المُعْجَمه؛ ولی یکی از دوستان: جناب آیه‌الله آقای حاج سیّد موسی شُبَیری زنجانی دامت برکاته گفتند: در نسخۀ «کافی» که به تصحیح مرحوم آیه الله شهید حاجّ شیخ فضل‌الله نوری أعلی‌اللهُ مَقامَه الشّریف طبع شده است، رجب را بالحاء المُهْمله ضبط کرده‌اند و یک نفر از آیات عظام دامت برکاتهم که کتابی در باب زیارت حضرت امام رضا علیه‌السّلام نوشته‌اند، این ضبط را ترجیح داده و گفته‌اند که: عبارت رَحْب است، یعنی باید زیارت را در سِعه بجای آورید، و در این زمان که زمان شدّت و ضیق است خودداری کنید چون از سلطان خوف تشنیع است. و بنابراین زیارت حضرت ثامن الائمّه علیه‌السّلام در ماه رجب
خصوصیّتی ندارد؛ چون مناطِ توهّم خصوصیّت، فقط همین روایت است؛ و بعد از آنکه معلوم شد عبارت روایت رَحْب است نه رجب این مناط برچیده میشود.
أقول: بر این احتمال، یعنی احتمال ضبط رَحْب بالحاء المهمله وجوهی از ایراد و اشکال است:
اوّلاً: مرحوم محدّث و علاّمۀ مجلسی در «بحار الانوار» این حدیث را از کتاب «عیون أخبار الرّضا» با سند دیگر از ابن المُغیَره عَن جدّه الحَسن عَن الحسینِ بنِ سَیفٍ عَن محمّدِ بنِ أسْلَمَ عَن محمّد بنِ سلیمانَ از حضرت أبا جعفر علیه‌السّلام روایت میکند، و در آن لفظ رَجَب بالجیم المعجمه مضبوط است.[۱]
و در آخر این باب فرموده است: و قد مَرَّ استِحبابُ کَونِها فی رَجَب.[ ۲]
و ثانیاً: مرحوم مجلسی در «تحفه الزّآئر» رجَب ضبط فرموده چون در این کتاب در ضمن ترجمۀ این حدیث شریف گوید: و باید که در ماه رَجَب باشد، و در این زمان مکنید که بر ما و شما از خلیفه خوف تشنیع هست. [۳]
و مرحوم محدّث قمّی در «هدیّه الزّآئرین» عین همین ترجمۀ مجلسی را در این فقره از حدیث آورده است.[ ۴]
و ثالثاً: ابن قولَوَیه در «کامل الزّیارات» با سند متّصل خود از پدرش و محمّد بن الحسن و علیّ بن الحسین جمیعاً از سعد بن عبدالله بن أبی خلف از حسن بن علیّ بن عبدالله بن المُغیره از حسین بن سیف بن عُمَیره از محمّد بن أسْلَم جبلی از محمّد بن سلیمان از حضرت أبی جعفرٍ الجواد علیه‌السّلام عین این روایت را با لفظ رجب با جیم معجمه روایت کرده است.[ ۵]
و در «وسآئل الشّیعه» بابی را به عنوان استحباب اختیار زیاره الرّضا علیه‌السّلام و خصوصاً فی رجب منعقد نموده است. [۶]
و رابعاً: مرحوم شیخ فضل‌الله نوری در این حدیث شریف ضبط رجب را به حاء مهمله نفرموده است و تصریحی بر مادّۀ رَحْب ندارد و فقط چنانچه در ص ۳۲۶ از جلد اوّل «فروع کافی» ملاحظه میشود عبارت به لفظ رَحْب نوشته شده است؛ بنابراین به چه دلیل می‌توان گفت: این تصحیح آن مرحوم است؟ بلکه به ظنّ قریب به یقین در کتابت، کاتب نقطۀ جیم را نگذارده است.
و خامساً: اگر شکّ کنیم که در اصل رَحب بوده یا رَجَب، أصاله عَدمِ زیادهِ النُّقطهِ مُقدّمٌ علی أصالهِ عدم النَّقیصه؛ و بنابراین باید گفت رَجَب در نُسَخ صحیح است نه رَحْب.
و سادساً: معنی رَحْب مناسب با مقام نیست، چون رحب به معنی وسعت در مکان و محلّ است نه هر سِعِه‌ای. و از موارد استعمال آن مشاهده میشود که پیوسته در موارد سعۀ مکانی و محلّی از آن استفاده میشود، و اگر احیاناً به معنی مطلق سعه آید، باز به عنایت استعمال لفظ خاصّ در معنی مطلق آن است.
در «لسان العرب» گوید: وَ الرَّحْبُ بِالفَتْحِ وَ الرَّحیبُ: الشَّیْءُ الْواسِعُ. تَقولُ مِنْه: بَلَدٌ رَحْبٌ و أرْضٌ رَحْبَهٌ. الازْهَریُّ: ذَهَبَ الْفَرّآءُ إلَی أنّهُ یُقالُ: بَلَدٌ رَحْبٌ و بِلادٌ رَحْبَهٌ، کَما یُقالُ: بَلَدٌ سَهْلٌ و بِلادٌ سَهْلَهٌ. و قَد رَحُبَتْ تَرْحُبُ و رَحُبَ یَرْحُبُ رُحْبًا و رَحابَهً و رَحِبَتْ رَحَبًا. قالَ الازْهَریُّ: و أرْحَبَتْ، لُغَهٌ بِذَلِکَ الْمَعْنَی. و قِدْرٌ رُحابٌ أیْ واسِعَهٌ…
ابْنُ الاعْرابیِّ: وَ الرَّحْبَهُ: ما اتَّسَعَ مِنَ الارْضِ، و جَمْعُها رُحَبٌ، مِثْلُ قَرْیَهٍ وَ قُرًی. « ـ إلَی أنْ قالَ صاحِبُ لِسانِ الْعَرَبِ:
و رَحَبَهُ المَسْجِدِ وَ الدّارِ، بِالتَّحْریکِ: ساحَتُهُما و مُتَّسَعُهُما. قالَ سیبَوَیْهِ: رَحَبَهٌ و رِحابٌ کَرَقَبَهٍ و رِقابٍ و رَحَبٌ و رَحَباتٌ.
الازْهَریُّ : قالَ الْفَرّآءُ: یُقالُ لِلصَّحْرآءِ بَیْنَ أفْنیَهِ الْقَوْمِ وَ الْمَسْجِدِ: رَحْبَهٌ وَ رَحَبَهٌ. وَسُمّیَتِ الرَّحَبَهُ رَحَبَهً لِسَعَتِها. بِما رَحُبَت أیْ بِما اتَّسَعَتْ. یُقالُ: مَنْزِلٌ رَحیبٌ و رَحْبٌ.
و در «صَحاح اللُغه» گوید: الرُّحْبُ بِالضَّمِّ: السَّعَهُ؛ تَقولُ مِنهُ: فُلانٌ رُحْبُ الصَّدْرِ. وَ الرَّحْبُ بِالْفَتْحِ: الْواسِعُ، تَقولُ مِنهُ: بَلَدٌ رَحْبٌ و أرْضٌ رَحْبَهٌ؛ و قَد رَحُبْتَ بِالضَّمِّ تَرْحُبُ رُحْبًا و رَحابَهً. و قَوْلُهُمْ: مَرحَبًا و أهْلاً أیْ أتَیْتَ سَعَهً و أتَیْتَ أهلاً فَاسْتَأْنِسْ و لاتَسْتَوْحِشْ. و قَدْ رَحَّبَ بِهِ تَرْحیبًا، إذا قالَ لَهُ: مَرْحَبًا…
و قِدْرٌ رُحابٌ أیْ واسِعَهٌ. وَ الرُّحْبَی: أعْرَضُ الاضْلاعِ، و إنَّما یَکونُ النّاحِزُ فی الرُّحْبَیَیْنِ وَ هُما مَرْجِعُ الْمِرْفَقَیْنِ، وَ هُوَ أیضًا سِمَهٌ فی جَنْبِ الْبَعیرِ. وَ الرَّحیبِ: الاکولُ. و فُلانٌ رَحیبُ الصَّدْرِ أیْ واسِعُ الصَّدْرِ. و رَحآئِبُ التُّخومِ: سَعَهُ أقْطارِ الارْضِ. و رَحُبَتِ الدّارُ و أرْحَبَتْ بِمَعْنًی، أی اتَّسَعَتْ. ـ إلی ءَاخرِ ما أفادَهُ.
و مشابه آنچه گفته شد در «تاج العروس» آمده است. و محصّل از آنچه ذکر شد آنکه: این توهّم فقط و فقط از نگذاردن یک نقطۀ «رَجَب» بوجود آمده است. وَ بما ذکَرْنا کلَّه عرفتَ أنّه توهّمٌ بِلا مَوردٍ؛ فلا تَغفُلْ.
و سابعاً: از آنچه اخیراً در معنی رحب ذکر شد معلوم شد که: رُحْب به معنی سَعَه است و رحْب به معنی واسع؛ و روایت شریفه بر فرض صحّتِ وارد شدن آن با حاء مهمله و بدون نقطه، باید رُحْب بالضّمّ باشد نه رَحْب بالفتح؛ و چون در نسخۀ «کافی» مطبوع مرحوم شیخ، رَحب بالفتح نوشته شده است و فتحۀ روی راء مشهود است، بنابراین متعیّن حذف نقطه است از جیم معجمه نه به غلط ضمّه را فتحه قرار دادن.
و علّت آنکه حضرت جواد علیه‌السّلام ماه رجب را معیّن می‌کنند، مضافاً إلی ما ذَکرْناه آنکه زیارت همۀ ائمّه علیهم‌السّلام در ماه رجب مستحبّ است و حائز فضیلت بیشتری از سائر شهور است؛ کما آنکه در «إقبال» در باب أعمال رجب، ص ۶۳۱ راجع به استحباب زیارت هر یک از مشاهد مشرّفه در ماه رجب میفرماید: رَوَیْناها بِإسْنادِنا إلَی جَدّی أَبی جَعْفَرٍ الطّوسیِّ (ره) فِیما ذَکَرَهُ عَنِ ابْنِ عَبّاسٍ قالَ: حَدَّثَنی جُبَیْرُ بْنُ عَبْدِاللَهِ عَنْ مَوْلَینا یَعْنی أَبَاالْقاسِمِ بْنِ رُوحٍ رَضیَ اللَهُ عَنْهُ قَالَ: زُرْ أَیَّ الْمَشَاهِدِ کُنْتَ بِحَضْرَتِهَا فِی رَجَبٍ، تَقُولُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَشْهَدَنَا مَشْهَدَ أَوْلِیَآئِهِ فِی رَجَبٍ وَ أَوْجَبَ عَلَیْنَا مِنْ حَقِّهِمْ مَا قَدْ وَجَبَ ـ تا آخر زیارت شریفۀ وارده.
نصّ بر استحباب زیارت حضرت ثامن الحُجَج علیه‌السّلام در شهر رجب، فقط در این روایت است و روایتی دیگر نداریم. امّا چون این روایت سندش قوی است، لهذا کافی است برای عقد باب استحباب زیارت آن حضرت در ماه رجب.
و أمّا روایات در فضیلت زیارت آنحضرت بطور مطلق، بسیار است. در بعضی وعدۀ بهشت داده شده است، و در بعضی عِدل شهادت شهدای بدر بشمار آمده است، و در بعضی ثواب هزار حجّ و هزار هزار حجّ بر آن مترتّب گردیده است.
جعفر بن محمّد بن قولَوَیْه روایت میکند از حسن بن عبدالله از پدرش عبدالله بن محمّد بن عیسی از داود صَرْمیّ[۷] از أبوجعفر ثانی (امام محمّد تقی) علیه‌السّلام، قالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی فَلَهُ الْجَنَّهُ.[۷۸]
«داود صرمی گفت: شنیدم که حضرت می‌گفت: کسیکه قبر پدرم را زیارت کند پس جزای وی بهشت است.»
و أیضاً روایت میکند از پدرش از سَعد از إبراهیم بن ریّان [۸] که گفت: حدیث کرد برای من یحیی بن الحسنِ الحسینیِّ که او گفت: حدیث کرد برای من علیّ بن عبدِاللهِ بنِ قُطرب از حضرت أبوالحسن موسی علیه‌السّلام:
قَالَ: مَرَّ بِهِ ابْنُهُ وَ هُوَ شَآبٌّ حَدَثٌ وَ بَنُوهُ مُجْتَمِعُونَ عِنْدَهُ؛ فَقَالَ: إنَّ ابْنِی هَذَا یَمُوتُ فِی أَرْضِ غُرْبَهٍ. فَمَنْ زَارَهُ مُسَلِّمًا لاِمْرِهِ عَارِفًا بِحَقِّهِ کَانَ عِنْدَاللَهِ عَزَّوَجَلَّ کَشُهَدَآءِ بَدْرٍ.[۹]
«ابن قطرب میگوید: در حضور حضرت امام موسی کاظم علیه‌السّلام که پسرانش مجتمع بودند، پسرش علی که نوجوانی بود عبور کرد. حضرت فرمود: این پسرم در زمین غربت می‌میرد. پس کسیکه تسلیم أمر ولایت و امامت او باشد و به حقّ او عارف و شناسا باشد، اگر او را زیارت کند ثواب او در نزد خداوند عزّوجلّ مانند شهیدان غزوۀ بدر میباشد.»
و أیضاً روایت میکند از پدرش، و از محمّد بن یعقوب، از علیّ بن إبراهیم از حَمْدان بن إسحق که گفت: از حضرت أبا جعفر علیه‌السّلام شنیدم، و یا آنکه برای من از مردی از أبا جعفر علیه‌السّلام حکایت کرد ـ و شکّ از علیّ بن إبراهیم است ـ که حضرت أباجعفر علیه‌السّلام گفت:
مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی بِطُوسٍ غَفَرَاللَهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ.
قَالَ: فَحَجَجْتُ بَعْدَ الزِّیَارَهِ فَلَقِیتُ أَیُّوبَ بْنَ نُوحٍ. فَقَالَ لِی ] قَالَ ـ ظ [ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی بِطُوسٍ غَفَرَاللَهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ، وَ بَنَی لَهُ مِنْبَرًا بِحِذَآءِ مِنْبَرِ رَسُولِ اللَهِ صَلَّی اللَهُ عَلَیْهِ وَ ءَالِهِ وَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلَامُ حَتَّی یَفْرُغَاللَهُ مِنْ حِسَابِ الْخَلَآئِقِ.
فَرَأَیْتُ أَیُّوبَ بْنَ نُوحٍ بَعْدَ ذَلِکَ وَ قَدْ زَارَ فَقَالَ: جِئْتُ أَطْلُبُ الْمِنْبَرَ. [۱۰]
«کسیکه قبر پدرم را در طوس زیارت نماید، خداوند گناهان گذشته و آینده‌اش را می‌آمرزد.
حَمدان بن إسحق یا آن مرد دیگر میگوید: من پس از ملاقات و دیدار حضرت أبوجعفر امام جواد علیه‌السّلام حجّ بیت‌الله الحرام را بجای آوردم، و در حجّ با أیّوب بن نوح برخورد و ملاقات نمودم. او به من گفت: حضرت أبوجعفر علیه‌السّلام فرموده است: کسیکه قبر پدر مرا در طوس زیارت کند، تمام گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده میشود و خداوند در روز قیامت در صحرای حشر برای او منبری می‌سازد در مقابل منبر رسول اکرم صلّی‌الله علیه وآله و علیّ علیه‌السّلام تا اینکه خداوند از حساب خلائق فارغ گردد.
من پس از این جریان، أیّوب بن نوح را دیدار کردم درحالیکه زیارت قبر حضرت علیّ بن موسی الرّضا علیهماالسّلام را انجام داده بود و گفت: من آمدم تا اینکه آن منبر موعود را به دست آورم.»
و ایضاً روایت میکند از محمّد بن حسن از محمّد بن حسن صفّار از أحمد ابن محمّد بن عیسی از أحمد بن محمّد بن أبی نصر بَزَنْطیّ؛ قَالَ: قَرَأْتُ فِی کِتَابِ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَبْلِغْ شِیعَتِی: إنَّ زِیَارَتِی تَعْدِلُ عِنْدَاللَهِ أَلْفَ حَجَّهٍ.
قَالَ: فَقُلْتُ لاِبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَلْفَ حَجَّهٍ؟! قَالَ: إی وَاللَهِ! وَ أَلْفَ أَلفِ حَجَّهٍ لِمَنْ زَارَهُ عَارِفًا بِحَقِّهِ. [۱۱]
«میگوید: من در کتاب حضرت امام أبوالحسن الرّضا علیه‌السّلام خواندم: به شیعیان من برسانید که: زیارت من در نزد خداوند معادل با هزار مرتبه حجّ بیت الله الحرام را انجام دادن است.
بَزَنْطی میگوید: من از روی تعجّب به حضرت أبوجعفر امام محمّد تقیّ علیه‌السّلام عرض کردم: هزار حجّ؟!
فرمود: آری قسم به خدا! و هزار هزار حجّ برای کسیکه زیارت کند او را درحالیکه عارف به حقّ وی باشد.»
باری، با ملاحظۀ آنچه ذکر شد، شاید بدست آید سرّ استحباب زیارت حضرت ثامن‌الائمّه علیه‌السّلام در ماه رجب‌المرجّب، و ارتباط قویم آن زیارت با زیارت بیت‌الله الحرام. چرا که شهر رجب از ماههای حرام است که تک افتاده است، به خلاف ذوالقعده الحرام و ذوالحجّه الحرام و محرّم الحرام که این سه ماه، متوالی و پی در پی‌اند؛ و در ماه رجب جنگ حرام است، و دارای اعتبار و خصوصیّاتی است که آنرا از سائر ماهها متمایز میگرداند؛ و شهرالله است؛ و برای بسیاری از سالکان راه خدا، در ماه رجب فتح باب میشود. ولادت أمیرالمومنین و بعثت رسول‌الله صلواتُ الله و سلامُه علیهما موجب مزید تکریم و تشریف این ماه شده است.
بنابراین هیچیک از أقسام عمره، چون عمرۀ رجبیّه نیست؛ و در فضیلت، با فضیلت حجّ فقط یک درجه فرق دارد. و در این روایت أخیر دیدیم زیارت حضرت امام هشتم برای شیعیان خُلَّص و عارفان به مقام و منزلت و حقّ او، ثواب هزار و یا هزار هزار حجّ بر آن مترتّب است. و أبداً جای استبعاد نیست؛ زیرا حیات کعبه به ولایت است. بنابراین ولایت محور است و کانون، و کعبه در حکم محیط پرگار است. نمی‌بینی چگونه مردم دور کعبه‌ای که علیّ در آن متولّد شده است دور میزنند و طواف می‌کنند و خواهی نخواهی طوعاً أو کرهاً ناچارند تسلیم آن حقیقت و واقعیّت شوند؟!
همۀ مسلمین چه شیعه و چه عامّه بر سر سفرۀ آنحضرت نشسته‌اند، چرا که بقدری گسترده است که در برابرش سفرۀ دگری متصوَّر نیست. بلکه همۀ عالم از برکات وجودی و از ولایت تکوینیّه و وجودیّۀ آنحضرت متمتّع‌اند. در اینصورت مبادا استبعاد کنی که چطور میشود ثواب یک زیارت حضرت امام رضا علیه‌السّلام عارِفًا بِحَقِّه، معادل با ثواب هزار هزار حجّ باشد؟!
آنجا کعبۀ ظاهر است و اینجا کعبۀ باطن. آنجا تکلیف است و اینجا محبّت. آنجا جسم است و اینجا جان.
باری! اگر بخواهیم در این باره سخن را گسترش دهیم به درازا می‌کشد؛ یک سرش در دست ما و سر دیگرش به لایتناهی میرسد. آنوقت باید نه تنها به درازای دنیا بلکه به گسترش عالم برزخ و مثال، بلکه به وسعت قیامت و بهشت و دوزخ، و از آن برتر و بالاتر مطلب را گسترش دهیم. بنابراین فعلاً صلاح است که به همین مقدار اکتفا شود، تا نه خامۀ من بشکند، و نه شما از خانه و لانه و دکّان آواره شوید! فقط به ذکر یک رویای صادقه که از یکی از همشیره‌های خود حقیر است اکتفا نموده، مطلب را خاتمه میدهیم:
حقیر قبل از تشرّف به نجف أشرف فقط سه بار به زیارت حضرت ثامن‌الائمّه علیه‌السّلام مشرّف شده‌ام؛ و چون مَحَطِّ دروس تحصیلی ما مطالعۀ اخبار و احادیث نبود، نمیدانستم زیارت آنحضرت ثواب حجّ بیت‌الله را دارد؛
و بالخصوص در ماه رجب زیارت مخصوصه است. در مدّت اقامت هفت ساله در نجف هم به احادیث زیارت حضرت أمیرالمومنین و حضرت سیّدالشّهداء علیهما السّلام چون محلّ ابتلا بود مراجعه می‌شد؛ ولی به احادیث ثواب زیارت حضرت امام رضا علیه‌السّلام مراجعه نمی‌شد.
در مراجعت از نجف اشرف نیز تا بیش از یک سال که اشتیاق زیارت بود توفیق تشرّف دست نداد، تا در اواسط ماه رجب ۱۳۷۸ هجریّۀ قمریّه با چند تن از دوستان سلوکی بنا به تقاضا و دعوت آنها عازم بر تشرّف شدیم، و من تا آن زمان به گوشم نخورده بود که زیارت حضرت ثواب حجّ دارد، و نیز زیارت در ماه رجب را دارای خصوصیّتی نمیدانستم و سفر ما در ماه رجب حسب الاتّفاق بود، نه از روی قصد و انتخاب.
یکی دو روز مانده به موقع حرکت، حقیر که برای خداحافظی به دیدار بزرگان و اقوام و ارحام میرفتم، یک روز به منزل همشیرۀ کوچک برای تودیع رفتم؛ وقتی مطّلع شد که عازم آستان بوسی حضرت ثامن هستم، گفت: سُبْحانَ اللَهِ! سُبْحانَ اللَهِ! من دیشب تو را در خواب دیدم که دو جامۀ إحرام پوشیده‌ای و عازم بیت‌الله الحرام می‌باشی!
گفتم: خوب این خواب چه تعجّبی دارد؟!
گفت: تعبیرش روشن شد که شما عازم زیارت امام رضا علیه‌السّلام می‌باشید، زیرا که در روایت وارد است کسیکه زیارت آنحضرت را بجا بیاورد کأنَّه حجّ و عُمره را انجام داده است؛ و شما که عازم این زیارت هستید در عالم رویا ملبّس به لباس احرام بوده و مقصد، بیت‌الله الحرام بوده است.
من هم از این رویا تعجّب نمودم، و به او گفتم: تا بحال من نمیدانستم که زیارت آنحضرت ارتباطی با حجّ و عمره دارد.
بالجمله، این حقیقت را می‌توان از أشعار سیّد بحرالعلوم استفاده نمود،
آنجا که کربلا را در مرتبه و درجه، برتر از کعبه قلمداد نموده است و سپس در بیت بعد بقیّۀ مشاهد را در مرتبه و درجه به منزلۀ کربلا به شمار آورده است:
أکْثِرْ مِنَ الصَّلَوهِ فِی المَشاهِدِ خَیْرِ الْبِقاعِ أفْضَلِ المَعابِدِ (۱)
لِفَضلِهَا اخْتیرَتْ لِمَنْ بِهِنَّ حَلّْ ثُمَّ بِمَنْ قَد حَـلَّها سَما الْمَحَلّْ (۲)
وَ السِّرُّ فی فَضْلِ صَلَوهِ الْمَسْجِدِ قَبرٌ لِمَعصومٍ بِهِ مُسْتَشْهَدِ (۳)
بِرَشَّهٍ مِن دَمِهِ مُطَهَّرَهْ طَهَّرَهُاللَهُ لِعَبْدٍ ذَکَرَهْ (۴)
وَ هْیَ بُیوتٌ أذِنَ اللَهُ بِأنْ تُرْفَعَ حَتَّی یُذْکَرَ اسْمُهُ الْحَسَنْ (۵)
وَ مِنْ حَدیثِ کَرْبَلا وَ الْکَعْبَهِ لِکَرْبَلا بانَ عُلُوُّ الرُّتْبَهِ (۶)
وَ غَیْرُها مِن سآئِرِ الْمَشاهِدِ أمْثالُها بِالنَّقْلِ ذِی الشَّواهِدِ (۷)
فَأدِّ فی جَمیعِهَا الْمُفْتَرَضا وَ النَّفْلَ وَ اقْضِ ما عَلَیکَ مِن قَضا (۸)
وَ راعِ فیهِنَّ اقْتِرابَ الرَّمْسِ وَ ءَاثِرِ الصَّلَوهَ عِندَ الرَّأْسِ (۹)
وَ النَّهْیُ عَن تَقَدُّمٍ فِیها أدَبْ وَالنَّصُّ فی حُکْمِ الْمُساواهِ اضْطَرَبْ (۱۰)
وَ صَلِّ خَلْفَ الْقَبْرِ فَالصَّحیحُ کَغَیْرِهِ فی نَدْبِها صَریحُ (۱۱)
وَ الْفَرْقُ بَیْنَ هذِهِ الْقُبورِ وَ غَیْرِها کَالنّورِ فَوْقَ الطّورِ (۱۲)
فَالسَّعْیُ لِلصَّلَوهِ عِندَها نُدِبْ وَ قُرْبُها بَلِ اللُصوقُ قَد طُلِبْ (۱۳)
وَ الاِتِّخاذُ قِبْلَهً وَ إنْ مُنِعْ فَلَیْسَ بِالدّافِعِ إذْنًا قَد سُمِعْ (۱۴)[۱۳]
۱ ـ نماز را در مشاهد مشرّفه زیاد بجای آور، که آنجاها بهترین نقاط روی زمین است، و با فضیلت‌ترین معبدهای خداوند است.
۲ ـ به جهت فضیلت داشتن آن خاک است که برگزیده شده است تا قبر امامی باشد که در آن مدفون گشته است. سپس همین محلّ بواسطۀ حلول امام در آن شرافت دیگری پیدا کرده است (یعنی اوّلاً خودش لیاقت داشته که خاک قبر امام گردد، ثانیاً با قبر امام شدن فضیلت دیگری پیدا نموده است).[۱۴]
۳ ـ و علّت آنکه نمازگزاردن در مسجد فضیلت دارد، وجود قبر معصومی است که در آنجا به درجۀ رفیعۀ شهادت رسیده است.
۴ ـ خداوند به برکت تراوش قطره‌ای پاک و پاکیزه شده از خون آن شهید، آن محلّ را پاک قرار داده است برای بنده‌ای که یاد خدا کند.
۵ ـ مشاهد مشرّفه خانه‌هائی هستند که خداوند اجازه فرموده است تا بالاروند و رفیع‌القدر و عالی‌الرّتبه باشند تا اینکه اسم مبارک خداوند که نیکو و حَسن است در آنجاها برده شود.
۶ ـ و از حدیثی که دربارۀ کربلا و دربارۀ کعبه وارد شده است، برتری و علوّ رتبۀ کربلا نسبت به کعبه روشن و واضح شده است. [۱۵]
۷ ـ و غیر از کربلا بقیّۀ مشاهد مشرّفۀ دیگر هم در مقام و مرتبت، در حکم کربلا میباشند؛ و برای این مطلب شواهدی از علوم نقلیّه در دست داریم.
۸ ـ بنابراین، تو جمیع نمازهای واجب و نوافل خود را در آن مشاهد بگزار، و نمازهای قضایت را همچنین در آنجا انجام بده!
۹ ـ و در آن مشاهد مراعات کن که هرچه میتوانی به قبر مبارک نزدیک باشی؛ و نماز خواندن در نزد سر امام را بر سائر جاها برگزین!
۱۰ ـ و نهی شرعی که از خواندن نماز جلوتر از قبر امام وارد شده است، نهی أدبی و تنزیهی است، نه نهی تحریمی؛ و نصّی که دربارۀ نماز خواندن محاذی و مساوی قبـر معصـوم وارد است، در متنش اضطراب دارد؛ و استفادۀ حرمت از آن نمی‌شود.
۱۱ ـ و نماز بخوان در پشت قبر (بطوریکه قبر را قبلۀ خود قرار دهی) زیرا أخبار واردۀ صحیحه و غیرصحیحه در استحباب آن صراحت دارد.
۱۲ ـ و فرق میان این قبور مطهّره (که در آنجاها نمازگزاردن استحباب اکید دارد) و میان غیر این قبور (که در آنجاها نمازگزاردن کراهت دارد) مانند قطعه نوری است که بر فراز کوهی میدرخشد و خودش را نشان میدهد. (دیگر جای شبهه نیست.)
۱۳ ـ بنابراین، شتافتن برای نماز خواندن در نزدیکی این قبور مطهّره مندوب و مستحبّ است؛ و هرچه نزدیکتر بودن به قبر، و بلکه چسبیدن به آن نیز مطلوب و ممدوح است.
۱۴ ـ و قبر مردگان را در وقت نماز، قبلۀ خود قرار دادن اگرچه مورد نهی و منع واقع شده است؛ ولیکن این عمومات و اطلاقات نمی‌تواند إذنی را که دربارۀ خصوص معصومین وارد شده است از میان بردارد.
حضرت آقای حاج سیّد هاشم پس از زیارت و طواف اگر به راحتی در بالای سر مطهّر جا برای نماز بود، آنجا نماز میگزاردند؛ و گرنه هر جای حرم که جا بود و مزاحم کسی نبود به آنجا میرفتند؛ و این رویّۀ آنحضرت بود در همۀ مشاهد مشرّفه مثل نجف و کربلا و کاظمین و سامرّاء.
۱.«بحار الانوار» طبع کمپانی، جلد ۲۲، کتاب المزار، ص ۲۲۵، و ص ۲۲۶
۸.«کامل الزّیارات»، باب ۱۰۱، ص ۳۰۳
فَفی خَبَرِ عَمْرِو بْنِ ثابِتٍ عَن أبیهِ عَن أبی جَعْفَرٍ علیه السّلامُ قالَ: خَلَقَ اللَهُ کَرْبَلا قَبْلَ أنْ یَخْلُقَ الکعبهَ بِأرْبَعَهٍ و عِشْرینَ ألْفَ عامٍ، و قَدَّسَها و بارَکَ عَلَیْها فَما زالَتْ قَبْلَ أنْ یَخْلُقَ اللَهُ الخَلْقَ مُقَدَّسَهً مُبارَکَهً لا تَزالُ کَذلِکَ جَعَلَها اللهُ أفْضَلَ الارْضِ فی الْجَنَّهِ.
و یُمْکِنُ الاِستنادُ فی ذلک إلی الاخبارِ الواردهِ فی فضلِ زیارتهِ صلواتُ اللهِ علیهِ علَی‌الحجِّ و العُمرَهِ مِرارًا مع أنّ فیهِما الطّوافَ بِالْبَیتِ و زیارتَه.ـ تا آخر شرح طویلی که افاده نموده است.
انتهای پیام/*
