آسیب های روانی گس لایتینگ چیست؟
سوء استفاده گری عاطفی با قدرت و کنترل احساسات چیست؟
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه معاصر،جواد آل حبیب- گس‌لایتینگ (Gaslighting) نوعی دستکاری روانی و سوءاستفاده عاطفی است که در آن فرد یا گروهی تلاش می‌کند با تحریف واقعیت، انکار رویدادها یا احساسات، و ایجاد تردید در ذهن طرف مقابل، او را نسبت به درک، حافظه و قضاوت خود دچار شک و تزلزل کند
هدف اصلی گس‌لایتر، کنترل قربانی از طریق تضعیف اعتماد به نفس و اطمینان او به برداشت‌های شخصی‌اش از واقعیت است.
در این فرایند، فرد سوءاستفاده‌گر با استفاده از تکنیک‌هایی مانند انکار مکرر واقعیت، تحقیر احساسات، و حتی وارونه جلوه دادن اتفاقات، قربانی را به جایی می‌رساند که به خود و درک خود از جهان پیرامون شک کند. این رفتار می‌تواند در هر نوع رابطه‌ای (عاطفی، خانوادگی، شغلی یا اجتماعی) رخ دهد و معمولاً با هدف کسب قدرت، کنترل یا منافع شخصی انجام می‌شود
در دنیای پیچیده ارتباطات انسانی، مرز میان حقیقت و توهم گاه به طرز خطرناکی باریک می‌شود. گس‌لایتینگ، همچون سایه‌ای نامرئی، آرام و تدریجی بر ذهن و احساسات فرد می‌نشیند و او را از درون متزلزل می‌کند. این پدیده، نه با فریاد و آشوب، بلکه با زمزمه‌های مکرر شک و انکار، قربانی را به جایی می‌کشاند که حتی ساده‌ترین خاطرات و احساسات خود را زیر سوال ببرد. گس‌لایترها استادان صحنه‌گردانی واقعیت‌اند؛ آن‌ها با مهارت، نور حقیقت را کم‌سو و فضای ذهنی طرف مقابل را مه‌آلود می‌کنند تا کنترل را به دست گیرند.
ریشه اصطلاح گس‌لایتینگ به نمایشنامه و فیلمی با همین نام بازمی‌گردد که در آن، مردی با تغییر نامحسوس نور چراغ‌های خانه و انکار آن، همسرش را به تدریج به این باور می‌رساند که دچار اختلال روانی شده است
. این داستان، استعاره‌ای شد برای توصیف نوعی سوءاستفاده روانی که در آن، واقعیت قربانی به نفع خواسته‌های فرد سوءاستفاده‌گر بازنویسی می‌شود.
گس‌لایتینگ فراتر از یک تکنیک ساده فریب است؛ این پدیده، بنیان‌های اعتماد به نفس و سلامت روان فرد را هدف قرار می‌دهد و می‌تواند آثار مخربی بر روابط فردی و اجتماعی برجای بگذارد. در جهانی که حقیقت گاه در هجوم اطلاعات و ارتباطات گم می‌شود، شناخت و مقابله با گس‌لایتینگ، ضرورتی انکارناپذیر برای حفظ سلامت روان و کرامت انسانی است
کلینیک کلیولند توضیح می‌دهد که گَس‌لایتینگ اغلب در طولانی‌مدت انجام می‌شود تا فرد سوءاستفاده‌گر بتواند «قدرت و کنترل» کامل را بر قربانی به‌دست آورد.
دکتر جسنور کائور (روان‌شناس) می‌گوید: گَس‌لایتینگ اساساً به قدرت و کنترل مربوط است و ریشه در ناامنی روانی فرد دارد:
«وقتی افراد نمی‌توانند اشتباهاتشان را بپذیرند یا مسئولیت‌پذیر باشند، ممکن است با انداختن تقصیر به گردن دیگران احساس بهتری پیدا کنند.»
کالی ورنر، درمانگر مؤسسه OCD تگزاس، اضافه می‌کند که گاهی اوقات افرادی که به‌شدت گَس‌لایت می‌کنند، خودشان با اختلالات روانی مانند اختلال شخصیت خودشیفته دست‌وپنجه نرم می‌کنند:
«ما معمولاً فکر می‌کنیم که گَس‌لایترها کاملاً آگاهانه این کار را می‌کنند، در حالی که بعضی وقت‌ها حتی خودشان متوجه نیستند که دارند گَس‌لایت می‌کنند، چون خودشان هم دچار مشکل‌اند.»
گرچه اغلب درباره گَس‌لایتینگ در روابط عاشقانه صحبت می‌شود — مثل وقتی که فردی احساسات یا نگرانی‌های شریکش را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد — اما میچل توضیح می‌دهد که این سوءاستفاده در روابط خانوادگی، دوستانه و حتی محیط‌های کاری هم اتفاق می‌افتد.
در روابط دوستانه، گَس‌لایتر ممکن است شایعه‌پراکنی یا درگیری ایجاد کند و بعد منکر ماجرا شود یا طرف مقابل را به «توهم» یا «ایجاد مشکل» متهم کند.
در روابط والدین و فرزندان، ممکن است پدر یا مادر گَس‌لایتر بگوید: «من هیچ وقت اون حرفو نزدم»، حتی اگر شواهدی خلافش وجود داشته باشد.
ورنر اضافه می‌کند که این رفتار می‌تواند برعکس هم اتفاق بیفتد، یعنی زمانی‌که فرزند بالغ، حالا از والد سالمندش مراقبت می‌کند و والد به او گَس‌لایت می‌کند.
گس لایتینگ چیست؟ | گَس لایتینگ در چه روابطی دیده می شود؟ / گس لایترها در روابط انسانی چه کاری انجام می دهند؟ + ۱۰ تاکتیک رایج گس لایترها / سوء استفاده گری عاطفی با قدرت و کنترل احساسات
گَس‌لایتینگ صرفاً یک واژه مد نیست، بلکه می‌تواند به آسیب روانی طولانی‌مدت منجر شود، طوری که فرد قربانی حتی از دیگران فاصله بگیرد.
ورنر می‌گوید:
«اگر کسی مورد سوءاستفاده کلامی و گَس‌لایتینگ قرار گرفته باشد، ممکن است برایش سخت باشد دوباره وارد رابطه‌ای سالم شود، چون از تکرار آن تجربه می‌ترسد. بازسازی اعتمادبه‌نفس زمان‌بر است و ممکن است فرد به انزوا کشیده شود.»
گَس‌لایتر به‌راحتی دروغ می‌گوید و همه چیز را انکار می‌کند — حتی وقتی مدرک وجود دارد.
مثلاً اگر با وعده‌ای که زیرش زده روبه‌رو شود، می‌گوید: «من هیچ وقت همچین چیزی نگفتم!» و باعث می‌شود قربانی در حافظه خودش شک کند.
حتی اگر کار بدی انجام داده باشند، احساسات قربانی را بی‌ارزش می‌کنند.
مثلاً وقتی قربانی ناراحت یا عصبانی است، می‌گویند: «خیلی شلوغش کردی، چیز مهمی نبود.»
جزئیات خاطرات فرد را مدام زیر سؤال می‌برند.
جملاتی مثل: «مطمئنی درست یادت میاد؟» یا «تو همیشه اشتباه می‌کنی» باعث می‌شود فرد به خود شک کند.
وقتی با آن‌ها روبه‌رو می‌شوید، سریع موضوع را عوض می‌کنند یا اعتبار شما را زیر سؤال می‌برند.
مثلاً می‌گویند: «چرا انقدر درگیر گذشته‌ای؟»
با تغییر موضوع یا وانمود به نشنیدن، از پاسخ دادن طفره می‌روند و فرد را نادیده می‌گیرند.
این کار باعث می‌شود قربانی احساس بی‌اهمیتی و بی‌ارزشی کند.
برای اینکه قربانی را از خانواده یا دوستان جدا کنند، دیگران را هم علیه او تحریک می‌کنند.
مثلاً می‌گویند: «همه می‌دونن تو زیادی احساساتی هستی.»
ده تاکتیک رایج گَس‌لایترها از زبان روان‌شناسان
هیچ‌وقت اشتباهات خود را نمی‌پذیرند و همیشه تقصیر را گردن دیگران می‌اندازند.
می‌گویند: «تو منو عصبانی کردی» یا «اوضاع استرس‌زا بود»، تا از خود رفع مسئولیت کنند.
یا حتی قربانی را متهم به کاری می‌کنند که خودشان انجام داده‌اند.
گاهی محبت یا تعریف می‌کنند، اما هدفشان فقط حفظ کنترل و دادن امید واهی است.
این باعث سردرگمی قربانی می‌شود و تشخیص رفتار سمی را سخت‌تر می‌کند.
با استفاده از عزیزان، باورها یا نقاط ضعف شما، احساس گناه ایجاد می‌کنند.
مثل: «نمی‌خوای مادرت رو ناراحت کنی، مگه نه؟» یا «فکر نمی‌کردم تو این‌قدر بی‌احساس باشی.»
اگر در معرض خطر فوری هستید، حتماً از مراجع قانونی کمک بگیرید. در شرایط کمتر اضطراری، مراجعه به روان‌درمانگر می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
کالی ورنر می‌گوید:
«درمانگر می‌تواند الگوهای مخفی را شناسایی کند. کار روی اعتمادبه‌نفس، بازسازی دیدگاه نسبت به خود و تمرین حل مسئله مستقل از فرد گَس‌لایتر بسیار مهم است.»
او همچنین تأکید می‌کند که داشتن یک همراه قابل اعتماد که به شما در تعیین مرزهای سالم کمک کند، بسیار مفید است.
«این همراه می‌تواند شما را در قطع رابطه، پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت‌های آسیب‌زا یا حتی گفتن “نه” در لحظات لازم حمایت کند.»
پایان/*
اندیشه معاصر را در ایتا، روبیکا، پیام رسان بله و تلگرام دنبال کنید.
نویسنده : جواد آل حبیب
