چگونه مهارت‌ های تفکر انتقادی را به دانش‌ آموزان آموزش دهیم تا با اطلاعات نادرست آنلاین مقابله کنند؟ از اصلاح سواد رسانه‌ای تا توانمندسازی و تجهیز جوانان

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه معاصر، زهرا شیخ باقری-چگونه مهارت‌های تفکر نقادانه را به دانش‌آموزان آموزش دهیم تا با اطلاعات نادرست آنلاین مقابله کنند؟ روان‌شناسان نقش کلیدی در تلاش برای توانمندسازی دانش‌آموزان در شناسایی دروغ‌ها و محتوایی که هدف آن دستکاری است، ایفا می‌کنند. حرکت گسترده‌ای برای تجهیز دانش‌آموزان K–۱۲ با مهارت‌هایی که برای شناسایی اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی لازم است، در جریان است.

روان‌شناسان بخشی مهم از این تلاش هستند که به جوانان کمک کنند مهارت‌های سواد دیجیتال را بسازند و ابزارهای آموزشی مبتنی بر علوم روان‌شناسی برای معلمان بسازند.

تلاش‌ها برای بهبود سواد دیجیتال در میان جوانان به محافظت از نسل آینده در برابر گسترش اطلاعات نادرست آنلاین کمک خواهد کرد و جوانان را راهنمایی می‌کند که چگونه از شبکه‌های اجتماعی به شکلی ایمن استفاده کنند.

حداقل ۲۱ مجلس ایالتی در آمریکا اقدام به اصلاح آموزش سواد رسانه‌ای در مدارس K–۱۲ کرده‌اند، که ایالت‌هایی مانند کالیفرنیا، دلاور، ایلینوی و نیوجرسی اصلاحات جامع را تصویب کرده‌اند (گزارش سیاست سواد رسانه‌ای آمریکا، Media Literacy Now، ۲۰۲۴). این تلاش‌های دوحزبی پاسخی به چالش‌هایی است که بیشتر برنامه‌های درسی فعلی هنوز مهارت‌هایی مانند تفکیک درست یا غلط بودن اطلاعات آنلاین، تشخیص محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی، و نحوه استفاده ایمن از شبکه‌های اجتماعی را آموزش نمی‌دهند.

مارک برمن، نماینده مجلس و وکیل که منطقه ۲۳ کالیفرنیا را نمایندگی می‌کند و پیش‌ران قانون آموزش سواد دیجیتال ایالت است، گفت: «همه ما دیده‌ایم که گسترش اطلاعات نادرست و نادرستی آنلاین رو به افزایش است و عواقب دنیای واقعی دارد. نمی‌توانم بزرگسالان را مجبور کنم دوباره به مدرسه برگردند، اما حداقل می‌توانیم مطمئن شویم که جوانان مهارت‌های لازم برای دنیای امروز را دریافت می‌کنند.»

افراد در همه سنین در معرض اطلاعات نادرست قرار دارند، اما جوانان که به طور متوسط ۴ تا ۶ ساعت در روز آنلاین هستند، می‌گویند به کمک نیاز دارند. در یک نظرسنجی از جوانان کانادایی، ۸۴٪ اطمینان نداشتند که می‌توانند واقعیت را از داستان‌های جعلی در شبکه‌های اجتماعی تشخیص دهند (نظرسنجی علوم جوانان، بنیاد نوآوری کانادا، ۲۰۲۱). در مطالعه‌ای به سرپرستی روان‌شناس آموزشی سام واینبرگ، ۸۲٪ دانش‌آموزان متوسطه نمی‌توانستند تفاوت بین یک خبر آنلاین و یک تبلیغ را تشخیص دهند (ارزیابی اطلاعات: پایه و اساس تفکر مدنی آنلاین، بایگانی دیجیتال استنفورد، ۲۰۱۶).

واینبرگ، استاد بازنشسته دانشگاه استنفورد و هم‌بنیان‌گذار گروه پژوهشی دیجیتال (DIG) که ابزارهای رایگان و مبتنی بر پژوهش برای معلمان می‌سازد، گفت: «این نوع یافته‌ها باعث جلب توجه قانون‌گذاران شده است.»

«هر چه بیشتر جوانان از اپلیکیشن‌هایی مثل تیک‌تاک و یوتیوب استفاده می‌کنند، بزرگسالان بیشتر متوجه شده‌اند که اطلاعات با کیفیت برای فهم مدنی همانقدر ضروری است که هوای پاک و آب سالم برای سلامت مدنی.»

برنامه‌های جامع، که اکنون برای گروه‌های سنی K–۱۲ طراحی و آزمایش می‌شوند، علاوه بر مهارت‌های یافتن و ارزیابی منابع اطلاعات آنلاین، به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند چگونه با تفکر نقادانه به تولید محتوا توسط هوش مصنوعی نگاه کنند. همچنین آن‌ها شهروندی دیجیتال را آموزش می‌دهند؛ یعنی نحوه تعامل محترمانه با دیگران در فضای مجازی.

روان‌شناسان نقش مهمی در این روند دارند. انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) در راهنمای سلامت ۲۰۲۳ خود درباره استفاده نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی، آموزش سواد رسانه‌ای مبتنی بر روان‌شناسی را توصیه کرده است، توصیه‌ای که توسط جراح عمومی ایالات متحده، ویک مورتی نیز تایید شده است. اکنون نیاز به تحقیقات مداوم در زمینه اثربخشی این آموزش‌ها و همکاری قوی با روزنامه‌نگاران، معلمان و سیاست‌گذاران برای به‌کارگیری سریع نتایج تحقیقات وجود دارد.

این سال، APA همچنین گزارش به‌روزرسانی‌شده‌ای درباره خطرات محتوای شبکه‌های اجتماعی، ویژگی‌ها و عملکردهای آن منتشر کرد که راهنمایی‌های عملی برای کاهش آسیب‌های روانی، از جمله نکاتی درباره کنترل استفاده را ارائه می‌دهد.

سوزان نولان، استاد روان‌شناسی در دانشگاه سِتون هال در نیوجرسی که در زمینه سواد علمی مطالعه و فعالیت می‌کند، گفت: «این یکی از مهم‌ترین کارهایی است که روان‌شناسان می‌توانند انجام دهند، به ویژه وقتی که اطلاعات نادرست باعث شده علم به شیوه‌ای سیاسی شود که واقعاً ترسناک است.»

زهرا شیخ باقری: چگونه مهارت‌ های تفکر انتقادی را به دانش‌ آموزان آموزش دهیم تا با اطلاعات نادرست آنلاین مقابله کنند؟

اصلاح سواد رسانه‌ای

اگرچه اکثر شبکه‌های اجتماعی اجازه استفاده به کاربران بالای ۱۳ سال می‌دهند، اما بسیاری از نوجوانان پیش از آن حساب کاربری ایجاد می‌کنند، در زمانی که مغزشان به شدت تحت تأثیر فشار اجتماعی قرار دارد (نظرسنجی رسانه‌ای کودکان و نوجوانان، Common Sense Media، ۲۰۱۶). علاوه بر خطرات بین فردی حضور آنلاین، نظرسنجی‌ها نشان داده‌اند نوجوانان بیشتر از بزرگسالان به نظریه‌های توطئه باور دارند، مخصوصاً کسانی که وقت زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند (“اعتقاد به نظریه‌های توطئه در نوجوانان بیشتر از بزرگسالان است” مرکز مقابله با نفرت دیجیتال، آگوست ۲۰۲۳).

ارین مک‌نیل، بنیان‌گذار و مدیرعامل سازمان Media Literacy Now که متعهد به اصلاح سواد رسانه‌ای K–۱۲ است، گفت: «سواد رسانه‌ای، سواد قرن ۲۱ است و ما سواد را در دبیرستان شروع نمی‌کنیم. این یک مهارت ضروری زندگی است که باید روی یک پایه ساخته شود، نه اینکه در آخرین لحظه ارائه شود.»

تحقیقات روان‌شناسی نقش مهمی در نشان دادن نیاز به شروع آموزش سواد رسانه‌ای از سنین پایین و تصویب اصلاحات مرتبط ایالتی ایفا کرده است. در مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱، واینبرگ و همکارانش از ۳۴۴۶ دانش‌آموز دبیرستانی خواستند وب‌سایتی به نام CO2 Science را بررسی کنند و ارزیابی کنند که آیا اطلاعات آن درباره تغییرات اقلیمی انسانی قابل اعتماد است یا خیر. تنها ۴٪ از دانش‌آموزان فهمیدند که حامی اصلی این سایت شرکت اکسون‌موبیل است (Educational Researcher, 2021).

بیش از نیمی از دانش‌آموزان همچنین باور داشتند که ویدیویی در فیسبوک که ظاهراً تقلب در انتخابات آمریکا را نشان می‌دهد و در روسیه فیلم‌برداری شده، «شواهد قوی» از تقلب انتخاباتی آمریکا است.

برمن گفت: «ما روی این مطالعات برای توجیه قوانین تکیه کردیم زیرا نشان می‌دهند اینترنت و شبکه‌های اجتماعی اجازه می‌دهند اطلاعاتی که فقط باورهای پیشین ما را تایید می‌کنند انتخاب شود، نه دیدگاهی متعادل‌تر.» او به راهنمای سلامت APA درباره استفاده نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی (۲۰۲۳) نیز اشاره کرد.

با تکیه بر تحقیقات روان‌شناسی، راهنمای جدید APA مجموعه‌ای از مهارت‌های سواد دیجیتال را پیشنهاد می‌کند که می‌تواند نقطه شروعی برای سیاست‌گذاران باشد. این مهارت‌ها شامل درک روش‌های استفاده شده برای انتشار اطلاعات نادرست و غلط، محدود کردن کلی‌گویی‌هایی که باعث سوءتفاهم در تفسیر باورهای دیگران می‌شود، و آموزش به جوانان برای حفظ روابط سالم آنلاین است.

سوفیا چوکاس-برادلی، استادیار روان‌شناسی در دانشگاه پیتسبورگ، که در تهیه گزارش‌های APA همکاری داشته است، گفت: «از نظر رشد شناختی، نوجوانان به ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی که طراحی شده‌اند تا کاربران را بیشتر درگیر نگه دارند، مانند لایک، اعلان‌ها، پخش خودکار و الگوریتم‌های ارائه محتوای شدید، بسیار آسیب‌پذیر هستند.» «ما به عنوان روان‌شناس باید به نوجوانان مهارت‌های سواد دیجیتال بدهیم تا با این ویژگی‌ها مقابله کنند و در عین حال برای سیاست‌گذاری که شرکت‌های فناوری را وادار به تغییر پلتفرم‌ها کند، فشار بیاوریم.»

با تصویب قوانین، اداره آموزش نیوجرسی در حال تدوین استانداردهای سواد اطلاعاتی است که از قطعنامه APA درباره مبارزه با اطلاعات نادرست و ارتقای سواد علمی روان‌شناسی استفاده می‌کند. این برنامه درسی شامل آموزش روش علمی، تفاوت منابع اولیه و ثانویه، تشخیص واقعیت از نظر، و اخلاق تولید اطلاعات (از جمله اخلاق داده‌ها) خواهد بود.

نولان گفت: «وقتی به محتوای برنامه نگاه می‌کنید، در نهایت همه چیز به روان‌شناسی برمی‌گردد.»

پیشرفت در سطح ایالتی معنا دارد، اما تصویب قوانین به معنی اجرای سریع نیست. توسعه و اجرای اصلاحات برنامه درسی ممکن است سال‌ها طول بکشد، به‌ویژه اگر تحقیقات هنوز نشان نداده باشند چه چیزی موثر است.

واینبرگ گفت: «تصویب قانون یک چیز است، اما توسعه و تامین مالی برنامه‌های آموزشی مبتنی بر شواهد برای معلمان، که بسیاری‌شان بدون آموزش کافی احساس آمادگی نمی‌کنند، چیز دیگری است.»

چگونه مهارت‌ های تفکر انتقادی را به دانش‌ آموزان آموزش دهیم تا با اطلاعات نادرست آنلاین مقابله کنند؟ از اصلاح سواد رسانه‌ای تا توانمندسازی و تجهیز جوانان

توانمندسازی و تجهیز جوانان

سیاست‌گذاران، معلمان، کتابداران و حتی روزنامه‌نگاران در حال همکاری هستند تا درباره اینکه چه چیزی و چگونه باید به کودکان و نوجوانان آموزش داده شود، تصمیم بگیرند. اما کسانی که در خط مقدم هستند، بر اهمیت استفاده از علوم معتبر برای طراحی مداخلات از ابتدا تاکید می‌کنند.

کاترین پروکوپ، مدیر اجرایی مدرسه متوسطه ریاضی و علوم هوارد در واشنگتن، دی.سی، گفت: «اغلب در آموزش K–۱۲، از تحقیقات فاصله می‌گیریم. ارتباط با آنچه تحقیقات می‌گویند به معلمان کمک می‌کند که جمع شوند و تصمیم بگیرند در مواجهه با چالش‌های جدید چه باید بکنند.»

DIG یک راه‌حل ارائه می‌دهد: برنامه Civic Online Reasoning، یک برنامه رایگان که روش خواندن جانبی (lateral reading) را آموزش می‌دهد؛ روشی برای ارزیابی اعتبار منابع که در آن خواننده برای بررسی منبع ادعا، در یک تب مرورگر جداگانه جستجو می‌کند. این برنامه مهارت‌هایی مانند «خویشتن‌داری کلیک» (نگاه کردن فراتر از اولین نتایج جستجو به منابع معتبرتر) را هم آموزش می‌دهد.

واینبرگ گفت: «ایده پشت خواندن جانبی این است که باید به اطلاعات آنلاین به شکلی بنیادی متفاوت نگاه کنیم. به جای اینکه بلافاصله به ادعا نگاه کنیم، باید بپرسیم: چه کسی یا چه سازمانی پشت این ادعا است؟»

مطالعات نشان داده‌اند که آموزش خواندن جانبی باعث تغییر رفتار دانش‌آموزان در تعامل با اطلاعات آنلاین می‌شود. دانش‌آموزانی که در برنامه‌ای در دبیرستان‌های لینکلن نبراسکا شرکت کردند، به طور قابل توجهی بهتر توانستند اعتبار منابع را ارزیابی کنند (Journal of Educational Psychology, 2022). در کانادا، از میان ۲۲۷۸ دانش‌آموزی که در برنامه CRTL-F شرکت کردند، درصدی که می‌توانستند اهداف گروه‌های حامی را شناسایی کنند از ۶٪ به ۳۱٪ بعد از آموزش و ۴۹٪ شش هفته بعد افزایش یافت (AERA Open, 2023).

تحقیقات در آلمان و ایتالیا نیز نشان داد خواندن جانبی به مصرف‌کنندگان اخبار کمک می‌کند اطلاعات نادرست را شناسایی کنند و یادآوری‌های پاپ‌آپ و مشوق‌های مالی می‌توانند این رفتار را افزایش دهند (Computers in Human Behavior, 2023؛ Scientific Reports, 2022).

چوکاس-برادلی با مرکز رشد دیجیتال دانشگاه هاروارد و Common Sense Media همکاری می‌کند تا منابع آموزشی بسازد که نوجوانان را درباره ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی که آن‌ها را آنلاین نگه می‌دارند آموزش دهد و تکنیک‌های شناختی و رفتاری برای استفاده سالم‌تر ارائه دهد.

امیلی وینستین، هم‌بنیان‌گذار مرکز رشد دیجیتال، گفت: «ما به دقت به دانش‌آموزان گوش می‌دهیم و سپس ارتباط آن را با روش‌های مبتنی بر شواهد دنبال می‌کنیم.»

برای مثال، نوجوانان به «دام‌های فکری» مشترکی اشاره می‌کنند که توسط فناوری تقویت شده‌اند، مانند «همه در شبکه‌های اجتماعی خوشحال‌تر از من هستند» یا «اگر دوستم به پیام من جواب ندهد، حتماً ناراحت است.» این‌ها نمونه‌هایی از تحریفات شناختی هستند که روان‌شناسان پایه علمی قوی برای آن‌ها دارند.

وینستین گفت: «قدرت واقعی در این است که اگر بتوانید آن را نام ببرید، می‌توانید آن را کنترل کنید؛ به همین دلیل می‌خواهیم همه دانش‌آموزان درباره این دام‌ها بدانند.»

آموزش‌دهندگان و پژوهشگران به این نکته واقفند که بزرگسالان در حال آموزش «بومیان دیجیتال» به کار با فناوری‌هایی هستند که آن‌ها خودشان بهتر می‌فهمند.

به همین دلیل برخی در حال همکاری با کودکان و نوجوانان هستند تا سواد دیجیتال را به شیوه‌هایی آموزش دهند که برای آن‌ها معنادار باشد.

چلسی وایت، محقق ارشد در مرکز نوآوری آموزش عمومی آریزونا، گفت: «دانش‌آموزان در استفاده از فناوری‌های جدید از معلمان جلوتر هستند، پس هرچه جوانان بیشتر در طراحی برنامه درسی آموزش سواد رسانه‌ای سال ۲۰۲۴ به بعد مشارکت داشته باشند، بهتر است.»

DIG با مایکروسافت همکاری کرده است تا مأموریت‌های سواد اطلاعاتی درباره بررسی تعصبات، حمایت از بحث‌های اخلاقی و استفاده از منابع اصلی در دنیای واقعیت مجازی (VR) بسازد.

آینده‌ای روشن

آموزش سواد دیجیتال بدون همکاری علمی و ایجاد اجماع سیاسی به سرعت رخ نخواهد داد. برخی معتقدند که این چالش صرفاً مربوط به آموزش نیست، بلکه به کنترل و قانون‌گذاری شرکت‌های فناوری نیز بستگی دارد.

نولان گفت: «از منظر روان‌شناسی، آموزش واقعاً مهم است، اما آموزش به تنهایی کافی نیست. باید فشار بر پلتفرم‌ها افزایش یابد.»

واینبرگ می‌گوید: «کارزارهای موفق ضد اطلاعات نادرست معمولاً ترکیبی از آموزش، نظارت و سیاست‌گذاری هستند. در عین حال، مهم است در روش آموزش خود انعطاف‌پذیری داشته باشیم؛ راه‌هایی پیدا کنیم که به کودکان کمک کنیم هنگام ورود به فضای آنلاین، بتوانند راحت‌تر تصمیم بگیرند و از سلامت روانی و اجتماعی خود محافظت کنند.»

پایان/*

اندیشه معاصر را در ایتا، روبیکا، پیام رسان بله و تلگرام دنبال کنید.