گفت‌وگوی اختصاصی با مجید قاسم‌کردی، حقوقدان و فعال مدنی؛
در حالی که کمبود جسد انسانی برای آموزش‌های تخصصی پزشکی، به یکی از چالش‌های جدی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور تبدیل شده، هنوز موضوع وقف جسد برای آموزش دانشجویان پزشکی در هاله‌ای از ابهام‌های فقهی، حقوقی و فرهنگی قرار دارد. آیا می‌توان با یک...
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه معاصر، در دنیای امروز که پیشرفت پزشکی به عنوان یکی از ستون‌های سلامت عمومی شناخته می‌شود، مسئله‌ای به نام وقف جسد در حال تبدیل‌شدن به یک ضرورت حیاتی است. وقف جسد برای آموزش دانشجویان پزشکی نه‌تنها اقدامی انسانی و علمی است، بلکه می‌تواند جان هزاران بیمار را در آینده نجات دهد؛ چراکه آموزش دقیق و عملی دانشجویان، مستلزم دسترسی آنان به پیکرهای واقعی انسان است تا پیش از ورود به میدان درمان و جراحی، با ساختار بدن آشنا شوند.
در حالی که بسیاری از کشورهای پیشرفته از سال‌ها پیش زیرساخت‌های قانونی و فرهنگی این موضوع را فراهم کرده‌اند، در ایران هنوز با چالش‌های حقوقی، فقهی و فرهنگی بسیاری روبه‌رو هستیم. با این حال، ضرورت این موضوع، ما را بر آن داشت تا با مجید قاسم‌کردی، حقوقدان برجسته و فعال مدنی، درباره ابعاد حقوقی، فقهی و اجتماعی وقف جسد گفت‌وگویی داشته باشیم.
قاسم‌کردی در ابتدای این گفت‌وگو با تأکید بر اینکه «وقف جسد از ضروری‌ترین بسترهای آموزشی برای تربیت پزشکان کارآمد است»، گفت:«اگر قرار است امنیت جان بیماران تضمین شود، لازم است دانشجویان پزشکی در یک بستر علمی و واقعی آموزش ببینند. این آموزش، بدون دسترسی به جسد انسان، ناقص می‌ماند و می‌تواند در آینده خسارات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.»
او ادامه داد:«در علم تشریح، دانشجو قبل از هرگونه اقدام بالینی بر روی بیماران زنده، باید تجربه عملی و ملموس کار با اجزای بدن را داشته باشد. از این‌رو، وقف جسد برای آموزش دانشجویان پزشکی یک ضرورت علمی و انسانی است، نه یک انتخاب اختیاری.»
قاسم‌کردی درباره دغدغه‌های فرهنگی و فقهی جامعه در مورد تشریح جسد مسلمان گفت:«در فقه اسلامی، اصل بر حرمت جنازه مسلمان است، اما باید دقت کرد که حرمت به معنای منع مطلق نیست. اگر تشریح، با حفظ احترام و با رضایت فرد در زمان حیات او انجام شود، هیچ عنوان فقهی مانع آن نخواهد بود.»
او با اشاره به دیدگاه‌های فقهی مطرح‌شده در نشست‌های علمی افزود: «برخی مراجع تقلید بر این باورند که اگر تشریح موجب مثله‌کردن، هتک حرمت یا تأخیر در دفن نشود و همچنین رضایت فرد در قالب وصیت‌نامه رسمی موجود باشد، انجام آن اشکالی ندارد. بنابراین، با موضوع‌شناسی دقیق و رعایت چارچوب‌های شرعی، می‌توان بستر شرعی این مسئله را نیز فراهم کرد.»
در پاسخ به این پرسش که آیا وقف جسد از منظر فقهی و حقوقی مشروع است یا خیر؟، قاسم‌کردی اظهار داشت: «ما باید بین وقف و وصیت تفاوت قائل شویم. در فقه، وقف به معنای «تحبیس العین و تسبیل الثمره» تعریف شده، یعنی حبس عین مال و استفاده از منافع آن. جسد به عنوان یک شیء مادی می‌تواند وقف شود، به شرطی که منافع آن مشروع باشد. در این‌جا، منفعت علمی و آموزشی است که کاملاً حلال و حتی ضروری تلقی می‌شود.»
او تأکید کرد: «وقف جسد، با تفسیر صحیح از قواعد فقهی، قابل پذیرش است. البته چون هنوز این موضوع در بسیاری از استفتائات به‌صورت رسمی طرح نشده، لازم است مراجع تقلید با موضوع‌آفرینی دقیق فقهی به آن ورود کنند.»
یکی از مسائل مهم در این حوزه، لزوم وصیت رسمی فرد پیش از مرگ برای وقف جسد است. قاسم‌کردی در این‌باره گفت:
«مطابق فقه اسلامی و حقوق موضوعه، تنها خود فرد می‌تواند در مورد جسدش تصمیم بگیرد. ورثه، چه راضی باشند و چه نباشند، بدون وصیت متوفی، حق ندارند جسد او را برای آموزش یا تشریح در اختیار دانشگاه قرار دهند.»
او افزود: «البته گرفتن رضایت از وراث، صرفاً جنبه اخلاقی و فرهنگی دارد. اما از نظر حقوقی و شرعی، وصیت رسمی فرد در زمان حیات ملاک عمل است.»
قاسم‌کردی در توضیح این تفاوت گفت: «در اهدای عضو، یک یا چند عضو از بدن فرد پس از مرگ به شخص نیازمند پیوند زده می‌شود. اما در وقف جسد برای آموزش پزشکی، بدن به‌طور کامل و برای مدتی مشخص در اختیار مراکز علمی قرار می‌گیرد، تا دانشجویان آموزش ببینند. پس از پایان فرآیند، باقیمانده جسد با رعایت احترام کامل، شست‌وشو داده شده و دفن می‌شود.»
او تأکید کرد:
«باید توجه کرد که در تشریح، گاهی فرآیند نگهداری جسد چند ماه طول می‌کشد. به همین دلیل، آموزش اصولی و علمی تشریح، نیازمند فرهنگ‌سازی دقیق و قانونی شفاف است.»
قاسم‌کردی در پایان گفت‌وگو با تاکید بر لزوم اطلاع‌رسانی عمومی در این زمینه گفت: «وقف جسد، یک عمل ایثارگرانه و نوع‌دوستانه است که با نجات جان انسان‌ها در آینده گره خورده است. رسانه‌ها، نظام آموزش پزشکی و نهادهای دینی باید دست‌به‌دست هم دهند تا فرهنگ‌سازی در این زمینه به‌درستی انجام شود.»
او در جمع‌بندی خاطرنشان کرد:«برای ارتقاء کیفیت آموزش پزشکی، کاهش خطاهای درمانی و تحقق اصل ایمنی بیمار، هیچ راهی جز ترویج و تقویت وقف جسد وجود ندارد. این موضوع باید به‌عنوان یکی از ارکان توسعه علمی در کشور جدی گرفته شود.»
پایان/*
اندیشه معاصر را در ایتا، روبیکا، پیام رسان بله و تلگرام دنبال کنید.
نویسنده : مجید قاسم کردی
