بررسی ماهیت حقوقی فریب در ازدواج

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اندیشه معاصر، فریب در ازدواج یکی از چالش‌های جدی در حوزه حقوق خانواده است که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به زندگی مشترک وارد کند.

فریب در ازدواج چیست؟

فریب در ازدواج که از آن به عنوان تدلیس نیز یاد می شود به معنای عدم راستگویی در هنگام انتخاب همسر است. علاوه بر پیامدهای منفی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و … که ممکن است فریبکاری در ازدواج به همراه داشته باشد، اثرات حقوقی ویژه‌ای نیز به همراه دارد. در واقع اصلی ترین پیامد حقوقی فریب در ازدواج ایجاد حق فسخ نکاح برای همسری است که فریب خورده. به موجب ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی اگر وجود ویژگی خاصی در یکی از طرفین ازدواج شرط شده باشد و بعد از عقد معلوم گردد که فرد فاقد آن ویژگی بوده، برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود. در واقع از منظر حقوق خانواده اصلی ترین اثر حقوقی فریب در ازدواج، ایجاد حق فسخ برای فریب خورده است.

فسخ نکاح با طلاق یکی نیست و حقوق و تکالیف مالی و غیرمالی زوجین در این دو باهم متفاوت است.

فسخ نکاح چیست؟

فسخ نکاح یکی از شیوه های انحلال ازدواج است و با طلاق تفاوت دارد. انجام تشریفات خاص طلاق مثل جاری کردن صیغه، در فسخ نکاح وجود ندارد. فسخ نکاح تنها با اعلام صاحب حق فسخ صورت می‌گیرد. بنابراین برای فسخ نیازی به گذراندن مراحل قانونی طلاق مثل اخذ گواهی عدم سازش از دادگاه نیست. در فسخ بر خلاف طلاق، حق رجوع وجود ندارد و رابطه زناشویی مرد و زن به طور کامل پایان می‌یابد. عدم ثبت قانونی طلاق به موجب قوانین جاری جرم است، در حالی که عدم ثبت فسخ نکاح جرم نیست. از دیگر تفاوت های فسخ با طلاق این است که اگر زوجه دائم نُه طلاقه شود، بین زن و مرد حرمت ابدی ایجاد می‌گردد، در حالی که فسخ نکاح هر چند بار صورت پذیرد، موجب حرمت ابدی زن و مرد نخواهد بود. تدلیس یا فریب در ازدواج، یکی از موجبات ایجاد حق فسخ در نکاح است.

فریب در ازدواج در خصوص عیوب خاص مردان و زنان

فریب در ازدواج که از آن به عنوان تدلیس نیز یاد می‌شود به معنای عدم راستگویی در هنگام انتخاب همسر است. علاوه بر پیامدهای منفی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و … که ممکن است فریبکاری در ازدواج به همراه داشته باشد، اثرات حقوقی ویژه‌ای نیز به همراه دارد.  اصلی ترین پیامد حقوقی فریب در ازدواج ایجاد حق فسخ نکاح برای همسری است که فریب خورده. به موجب ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی اگر وجود ویژگی خاصی در یکی از طرفین ازدواج شرط شده باشد و بعد از عقد معلوم گردد که فرد فاقد آن ویژگی بوده، برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود.به علاوه به موجب ماده مزبور فرقی نمی‌کند وجود آن ویژگی صراحتاً در عقد بیان شده باشد، یا به صورت ضمنی پذیرفته شده باشد. هر شرطی که مخالف نظم عمومی نباشد اصولاً صحیح است. از رایج ترین شروط ضمن عقد نکاح می‌توان به شرط راجع به سکونت، تحصیل، اشتغال، خروج از کشور، وکالت در طلاق و تنصیف اموال اشاره کرد.

شرط صفت چیست؟

ممکن است صفت چه با قید شرط بودن و چه بدون قید آن در ضمن عقد دَرج گردد. این حالت مثل وقتی است که وکیل زوجه بگوید: موکل خود خانم فلان را به ازدواج آقای دکتر فلان در می آورم و بعد از عقد معلوم گردد داماد بی سواد است.

ممکن است پس از عقد مشخص شود در مورد صفتی که پیش از این خیال می شده وجود دارد، وجود ندارد. مثل وقتی که یکی از بازیکنان تیم ملی داماد را دیده و او را کاپیتان خطاب کند و بعد از عقد معلوم شود داماد کاپیتان اداره پلیس است.

ممکن است در ضمن عقد وجود صفتی چه صراحتاً و چه ضمناً شرط نگردد، ولی عرف و عادت وجود آن ویژگی را اقتضا کند. به عنوان مثال فردی وجود بیماری کشنده ای را پنهان می کند. قضاوت عرف این است که زوجین سالم هستند و اگر هر کدام عیب مهمی داشته است، به یکدیگر گفته اند.

تخلف از شرط صفت

با توجه به انواع شرط که در بالا ذکر شد، تخلف شرط نیز ممکن است به گونه های مختلفی پدید آید. برخی از انواع تخلف شرط از قرار زیر است:

• اگر فردی به دروغ صفت کمالی را به خود نسبت دهد، در حالی که فاقد آن صفت است، مرتکب فریب در ازدواج از نوع تخلف از وصف شده است.
• در عمل رفتاری انجام دهد که از آن رفتار چنین برداشت شود که صفت خاصی دارد. مثل شخص بی مویی که از کلاه گیس استفاده کند.
• نقص خویش را با سکوت بپوشاند یا نظر دیگران در مورد داشتن صفت کمالی خود را تایید کند.

مجازات فریب در ازدواج

به موجب ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، اگر هر کدام از زوجین پیش از ازدواج طرف مقابل را به امور واهی فریب دهد و ازدواج بر این مبنا محقق گردد، مجازات فریب در ازدواج شش ماه تا دوسال حبس تعزیری می باشد. همانطور که دیدید تدلیس یا فریب در ازدواج علاوه بر این که موجب حق فسخ نکاح برای فریب خورده می شود، در قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده و مجازات حبس تعزیری درجه شش را برای تدلیس کننده در پی دارد.

مطابق با ماده ۶۴۷ برخی از مصادیق جرم فریب در ازدواج به صورت تمثیلی بیان گردیده است. برای تحقق این جرم، فریب دهنده باید طرف مقابل را به امور واهی مثل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، شغل و سمت خاص، موقعیت اجتماعی و … فریب دهد.

اثبات مجازات فریب در ازدواج منوط به این است که عقد ازدواج بر مبنای فریب مزبور واقع گردد. که این خود در بردارنده دو شرط است. نخست این که باید عقد نکاح با شرایط خود از جمله جاری شدن صیغه تحقق یابد. و دیگر این که ازدواجی که صورت پذیرفته بر مبنای فریب به امر واهی واقع شده باشد. با توجه به قید «هر یک از زوجین» در ماده ۶۴۷ ، جرم فریب در ازدواج هم توسط مرد ممکن است ارتکاب یابد و هم توسط زن. جرم موضوع این ماده، مقید به فریب است و اگر فریب محقق نشود، موضوع از شمول این ماده خارج خواهد بود. تشخیص واهی بودن امور و تحقق فریب با دادگاه رسیدگی کننده است. اگر تدلیس از سوی زوجین نباشد و توسط شخص ثالثی انجام یابد، جرم فریب در ازدواج محقق نخواهد بود.

آیا جرم فریب در ازدواج قابل گذشت است؟

جرم فریب در ازدواج موضوع ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، به موجب ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی از جرایم قابل گذشت بشمار می‌آید. این بدین معنا است که شاکی در هر مرحله از تحقیقات مقدماتی، رسیدگی و اجرای حکم می‌تواند مجرم را گذشت کند. در صورت گذشت شاکی کلیه مجازات‌ها متوقف می‌شود و اگر محکوم در زندان یا بازداشت باشد فوراً آزاد می‌شود.

نحوه اثبات جرم فریب در عقد نکاح

در دعاوی کیفری به طور کلی چهار نوع ادله وجود دارد که طرفین میتوانند از آن برای اثبات دعوای خود استفاده نمایند که عبارتند از اقرار متهم، شهادت شهود، اسناد و مدارک معتبر و علم قاضی.

برای مثال مردی عدم سلامت روانی خود را پنهان کرده است و پس از ازدواج چنین امری برای زن محرز میشود. زن میتواند با ارائه مدارک پزشکی معتبر جنون یا بیماری روانی مرد را اثبات برساند و از جنبه فریب در ازدواج اقدام به فسخ نکاح نماید.

در مثال دیگر زمانی که زوجه خود را به دروغ از یک خانواده متمول معرفی کرده است، شوهر میداند با درخواست قرار تحقیق محلی از مطلعین محل زندگی زوجه فریب را با استفاده از علم قاضی به اثبات برساند.

تکلیف مهریه در فریب در ازدواج

برای پاسخ به این پرسش باید قائل به تفکیک باشیم به این معنا که این فریب از سوی زوج یا زوجه رخ داده باشد. اگر فریب از سوی زوج صورت گرفته باشد و عقد نکاح پس از نزدیکی فسخ گردد، زوجه مستحق دریافت مهریه معین شده می‌باشد  اما اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد مهریه ای تعلق نخواهد گرفت. در صورتی که فریب کاری از سوی زوجه باشد، چه نزدیکی صورت گرفته باشد و چه نگرفته باشد، مهریه‌ای به زوجه تعلق نخواهد گرفت و اگر تمام یا بخشی از آن از سوی زوج پرداخت شده باشد می‌تواند برای پس گرفتن آن اقدام نماید.

خسارت فریب در ازدواج چگونه محاسبه می‌شود؟

محاسبه خسارت ناشی از فریب در ازدواج به عوامل متعددی بستگی دارد. خسارات مادی شامل هزینه‌های مستقیم متحمل شده مانند هزینه‌های درمان، زیان مالی ناشی از فریب، هزینه‌های مراسم ازدواج و جهیزیه می‌شود. خسارات معنوی نیز شامل آسیب‌های روحی و روانی، از دست دادن موقعیت‌های اجتماعی و لطمه به آبرو و شخصیت است که دادگاه با توجه به شدت صدمات وارده و شرایط طرفین، میزان آن را تعیین می‌کند. وکلای متخصص خانواده در وکلای خوب با استناد به مدارک پزشکی، روان‌شناسی و شواهد دیگر، خسارات وارده را به طور دقیق محاسبه و مطالبه می‌کنند.

مهلت قانونی شکایت برای فریب در ازدواج چقدر است؟

مهلت قانونی برای طرح دعوای فسخ نکاح به دلیل فریب در ازدواج، محدود است. طبق ماده ۱۱۳۱ قانون مدنی، حق فسخ فوری است و باید به محض اطلاع از فریب، اقدام به فسخ نکاح نمود. البته دادگاه‌ها معمولاً مدت زمان متعارفی را برای اقدام در نظر می‌گیرند، اما تأخیر طولانی می‌تواند به منزله رضایت ضمنی تلقی شود. برای دعاوی مربوط به مطالبه خسارت، مهلت قانونی یک سال از زمان اطلاع از وقوع جرم است.

پایان/*

اندیشه معاصر را در ایتا، روبیکا، پیام رسان بله و تلگرام دنبال کنید.